Rosyjski leśnik, przyrodnik, lekarz-homeopata, poeta, rysownik. W literaturze spotykany także pod nazwiskiem Dałmatow, Dalmatoff.
Urodził się prawdopodobnie w początku XIX wieku. Ukończył Instytut Leśny w Petersburgu. Przepracował 25 lat w korpusie leśniczych, w tym 10 lat jako gubernialny leśniczy w Grodnie, następnie w Permie i Nowogrodzie. Leśniczym guberni grodzieńskiej został w 1842 roku. Podlegała mu wówczas Puszcza Białowieska.
Ciekawe, jak poszczególni autorzy określają funkcję pełnioną przez Dmitrija Dołmatowa. Jan Sztolcman pisze o nim jako „administratorze Puszczy Białowieskiej” („Żubr – jego historja, obyczaje i przyszłość”, Warszawa 1926, str. 33). P. Dałmatow w „Pamiętniku Naukowo-Literackim” (Wilno 1849, Z. II, str. 59) przedstawia go jako „Kapitana Korpusu Leśniczych, który miał dozór w Białowieżskiej puszczy”. Wiktor Pererwa w „Wozwraszczenii zubra” (Moskwa 1992, str. 20) tytułuje Dołmatowa „Leśniczym Puszczy w latach 40-tych XIX wieku, w randze pułkownika”. Natomiast w „Bibliotece Warszawskiej” (T.III, 1849, str. 176) przedstawiony jest on jako „inspektor cesarskich lasów w guberni grodzieńskiej”. Z kolei Piotr Daszkiewicz i Tomasz Samojlik w „Mateczniku Białowieskim” (Nr 1/2007, str. 15) przedstawiają go jako „naczelnego nadleśnego Guberni Grodzieńskiej”.
Dmitrij Dołmatow w latach czterdziestych XIX wieku prowadził w Puszczy Białowieskiej odłowy żubrów, w celu ich oswajaniu poprzez hodowlę w zagrodzie. W dniu 20 lipca 1846 roku pod jego kierownictwem odłowiono 6 żubrząt nad rzeką Hwoźną, które następnie umieszczono w zagrodzie hodowlanej. W lipcu 1847 roku para tych żubrząt została wysłana do ogrodu zoologicznego w Londynie. Kolejne dwa żubrzęta przekazano Leopoldowi Walickiemu, który w folwarku Wilanowo prowadził próby krzyżowania żubra z bydłem domowym. W dniu 22 października 1847 roku Dołmatow odłowił w Puszczy 5-letnią żubrzycę, która 7 maja 1848 roku dała potomstwo. Była ona przetrzymywana w zagrodzie otoczonej wysokim płotem. W maju 1848 roku parę odłowionych i hodowanych w zagrodzie żubrząt wraz z ośmioma innymi sztukami odprawiono do Carskiego Sioła pod Petersburgiem.
Dołmatow zarządzał też specjalne obławy na drapieżniki w Puszczy Białowieskiej, dzięki czemu niedźwiedzie w niej zostały wytępione, a wilki widywano tylko wówczas, gdy przyszły z zewnątrz.
Dołmatow przygotował też opisanie guberni grodzieńskiej pod względem gospodarskim, handlowym i przemysłowym, z opisem Puszczy Grodzieńskiej oraz opis obwodu białostockiego. Był też autorem kilku projektów. Jeden z nich dotyczył urządzenia systemu wodnego w Puszczy Białowieskiej, w celu ułatwienia komunikacji i spławu drewna. Dołmatow chciał połączyć Niemen i Bug z kilkoma rzeczkami, przepływającymi właśnie przez Puszczę Białowieską. Postulował połączenie kanałem Narwi i Swisłoczy. Inny projekt przewidywał utworzenie w Białowieży wzorcowej szkoły dla kształcenia „sług leśnych, strzelców i t.d.”.
Za rządów Dmitrija Dołmatowa przeprowadzono prace urządzeniowe w Puszczy Białowieskiej (w latach 1843-1846). Puszczę pocięto wówczas na 666 oddziałów o wymiarach 2 x 1 wiorstę. W 1845 roku wybudowano w Białowieży obszerny budynek, przeznaczony dla wyższej administracji rządowej. D. Dołmatow towarzyszył także hr. Pawłowi Dmitriewiczowi Kisielowowi – ministrowi dóbr państwowych podczas jego polowania w Puszczy Białowieskiej w 1847 roku.
Niewykluczone, że z osobą Dmitrija Dołmatowa wiąże się w jakiś sposób uroczysko Dołmackij Kamień w oddziale 230 Puszczy Białowieskiej. Uroczysko pod taką nazwą odnotowane zostało przez Jana Jerzego Karpińskiego w „Spisie uroczysk Puszczy Białowieskich” (1937). W innych źródłach uroczysko to występuje pod nazwą Dołmatow Kamień.
Dmitrij Dołmatow opublikował kilkanaście prac poświęconych Puszczy Białowieskiej i żubrom. W 1846 roku w petersburskim czasopiśmie „Illustracija” (Nr 45) zamieszczony został jego artykuł pt. „Zubr i nieskolko słow o Biełowieżskoj puszcze”.
W dwa lata później w wydawanych w Londynie „Proceedings of the Royal Zoological Society” (R. 16) zamieszczono tekst pt. „Note on the capture of the aurochs (Bos urus Bodd.)”. Natomiast w petersburskim czasopiśmie “Sowremiennik” (Nr 2) – artykuł pt. “O priruczenii i poraboszczenii zubra” oraz w „Gazetie Lesovodstwa i Ochoty” (Nr 45) – artykuł pt. „O tożdiestwie nazwanij tura i zubra”.
Obfity w publikacje był rok 1849. W wileńskim “Pamiętniku Naukowym i Literackim” (Nr 1) ukazał się artykuł pt. „O historii Puszczy Białowieskiej” oraz wiersz pt. „Biełowieżskaja Puszcza”, a w „Bibliotece Warszawskiej” (Nr 3) – polski przekład opublikowanego wcześniej tekstu w języku angielskim pt. „O żubrze i polowaniu na niego”. Z kolei w „Lesnom Żurnale” (Nry 24-28) – zamieszczono artykuł pt. „Istorija zubra ili tura wodjaszczegosja w Biełowieżskoj puszcze grodnienskoj guberni”, natomiast w londyńskich „Annales of Natural History” (Nr 3) – ukazał się przedruk artykułu „Note on the capture of the aurochs”.
W 1855 roku Dołmatow opublikował kilka kolejnych artykułów. W dodatku do Nru 27 „Gazety Lesowodstwa i Ochoty” – tekst pt. „Istoriczeskij obzor Biełowieżskoj puszczi”, oraz w dwóch innych numerach tegoż pisma: „Zubry kak samobytnaja poroda” (Nr 42) i „Opyty sdiełat’ zubra domasznim żiwotnym” (Nr 47). Tekst „Istoriczeskij obzor Biełowieżskoj puszczi” opublikowany został także w petersburskim „Żurnale Ministerstwa Gosudarstwiennych Imuszczestw” (88 otd. 6).
W 1869 tekst Dołmatowa z „Annales of Natural History”(Nr 3/1849) został wykorzystany we francuskim wydaniu encyklopedii zoologicznej A. E. Brehma (hasło „żubr” – w „Les Merveilles de la Nature. Les Mammiferes”).
W 1878 roku w petersburskiej gazecie „Nowosti” ukazał się nieduży tekst pt. „Biełowieżskaja puszcza”, napisany przez Dołmatowa.
Osiągnięcia D. Dołmatowa w zakresie oswojenia żubra przedstawił Karol Eichwald w trzytomowej „Lethaea rossica: ou Paléontologie de la Russie”, wydanej w latach 1853-1868.
W 2007 roku w „Mateczniku Białowieskim” (Nr 1) ukazała się „Notatka o schwytaniu żubrów w Puszczy Białowieskiej” autorstwa D. Dołmatowa, w tłumaczeniu z angielskiego i francuskiego przez Piotra Daszkiewicza i Tomasza Samojlika.
Publikacje na temat hodowli i oswajania żubra przyniosły Dmitrijowi Dołmatowowi rozgłos w świecie nauki. Zapewniły one mu wybór na rzeczywistego członka Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Dołmatow, dzięki staraniom Rodericka Impey’a Murchisona (1792-1871) - brytyjskiego geografa i stratygrafa, otrzymał od Londyńskiego Towarzystwa Zoologicznego złoty medal z napisem „Panu Dołmatowowi w dowód uznania za zasługi”.
Dołmatow znał i przyjaźnił się z wieloma luminarzami nauki i literatury, m.in. z wybitnym rosyjskim leksykografem i pisarzem Władimirem Iwanowiczem Dalem (1801-1872), czy wybitnym polskim powieściopisarzem, poetą i historykiem Józefem Ignacym Kraszewskim (1812-1887). Od W. I. Dala otrzymywał listy i książki oraz nauczył się podstaw homeopatii.
W dniu 4 stycznia 1869 roku Dołmatow otrzymał skierowanie do Wiatki (od 1934 – Kirow), gdzie kierował miejscowym urzędem pocztowym. Poza tym zajmował się leczeniem chorych. Leczył ludzi także w Ufie. Bardzo szybko zyskał sławę dobrego i dostępnego lekarza, zwłaszcza wśród biednych.
Był czynnym członkiem Wiackiego Prawosławnego Komitetu Towarzystwa Misjonarskiego.
Dmitrij Dołmatow opiekował się i pomagał ludziom sztuki. Znanemu malarzowi rosyjskiemu – Wiktorowi Wasniecowowi umożliwił podjęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Wspomagał też znanego polskiego rysownika, ilustratora i malarza Michała Elwiro Andriolli (1836-1893), podczas jego pobytu na zsyłce w Wiatce (w latach 1866-1871). Córka Dołmatowa – Nadieżda pobierała u Andriollego naukę rysunku.
Dołmatow miał też dwóch synów. Jeden z nich – Konstanty – zgromadził bogatą kolekcję ludowych ornamentów. Drugi – Mikołaj – zginął w wieku 34 lat w walce z Turkami, jako serbski wolontariusz.
Dmitrij J. Dołmatow był wielokrotnie nagradzany. Posiadał ordery św. Włodzimierza 4-go stopnia i św. Stanisława 2-go stopnia z koroną imperatorską oraz medal Wojny 1853-1856. Uhonorowano go także dyplomami za 25 i 35 lat nienagannej służby. Car osobiście wręczył mu pierścień z brylantami za służbę dla Rosji.
Dmitrij Jakowlewicz Dołmatow zmarł w lutym 1877 roku. Informację o jego śmierci podały „Wiatskije gubernskije Wiedomosti” z dnia 23 lutego 1877 roku, opierając się na informacji podanej przez ogólnorosyjski „Gołos”. (oprac. Piotr Bajko)
ARTYKUŁY:
